70 jaar Kneppelfreed (taspraak/toespraak Jelle Zoetendal)

70 jaar Kneppelfreed
Yn myn stúdzjetiid wenne ik yn Arnhim op keamers. Ik wie dêr net sa gelokkich. Yn ‘e wykeinen gie ik dan ek graach wer werom nei It Hearrenfean. Nei heit en mem. Mar foaral nei it Fryske lânskip.
Myn húsgenoat yn Arnhim kaam út Hilversum. Hy joech my steefêst in tik op ‘e fingers as ik werris in sin ferkeard opboude, of in Friesisme der ynsmiet. Lykas: ‘zit je noflik?’
Ik hie der doe gjin erch yn hoe wichtich de taal foar my wie. En noch altyd foar my is. Doe’t ik klear wie mei myn stúdzje Tuin- en Landschapsarchitectuur woe ik graach werom nei Fryslân. Foaral fanwegen it lânskip, de greiden, it útsicht, de sleatsjes en de kij. Mar ek fanwegen de taal. Myn memmetaal. Dêryn kin ik my sa maklik útdrukke. Dêryn hoech ik net nei wurden te sykjen. Dêryn kin ik myn gefoelens kwyt.
Hoe moat dat santich jier lyn foar Fedde Schurer en syn maten west ha. Hoe koe it sa mis gean? Dat der in groep demonstranten foar nedich wie om it brûken fan ús eigen taal yn de rjochtseal te stean? Ik wit wol dat as wy doe dy striid foar de Fryske taal net hân hiene dat it der no nei alle gedachten mei it Frysk minder foar stien hie dan no it gefal is.
En dat allegear út it Fean wei. Want hjir siet de redaksje fan de Heerenveense Koerier fan Fedde Schurer. No binne wy hjir op it Fean net o sa Frysk, ha ik fan minsken om my hinne wolris begrepen. Heerenveen, het Friese Haagje. Leaver yn it Hollâns as yn it Frysk. Leaver schoenen aan as klompen. De board fan it bûsgroentsje stiif strutsen. De pink omheech by it drinken fan in kopke tee. Gie it dêrom miskien sa mis doe’t de gemeente in oar plak foar it byld fan Fedde Schurer fan Guus Hellegers socht?
Gjin greintsje respekt foar wat Fedde Schurer dien hat. De réaksjes wiene fûl en heftich. Folslein terjochte fansels. Ik wol leaver gjin sâlt yn de wûne struie. Boppedat, ik siet sels yn it kolleezje, dat by de ferpleatsing belutsen wie. Ik tink net dat it gefoel fan disrespekt foar Schurer de oarsaak wie. Mar, en dêr is de sirkel fan myn ferhaal wer rûn, ik tink dat it ferpleatsen fan it byld in eksponent is fan it gebrek oan fizy op Tuin- en Landschapsarchitectuur yn ús gemeente is. En dêrby de rol fan de keunst yn ‘e iepenbiere romte.
De ynrjochting fan it gemeentelik iepenbier gebiet is meastentiids sober en doelmjittich. En komme der alris bylden, lykas de bylden fan bekende topsporters, dan wurde se hieltyd wer fernield troch fandalen .
Ik hoopje dat ik it nochris meimeitsje mei dat wy op It Hearrenfean in kear echt moaie bylden op in karakteristyk plak delsette kinne. Dat wy dat dwaan kinne sûnder demonstraasjes, protesten, of Kneppelfreed. Mar as it al moat, dan hoopje ik dat der mei my striders binne dy’t der foar gean wolle. Al wie it allinne mar om in sinjaal ôf te jaan.
De betinking fan Kneppelfreed, it koesterjen fan de Fryske taal en de Fryske tradysjes is foar ús Friezen en ek net-Friezen fan belang om ús kultuer te wurdearjen, te ûntwikkeljen en te behâlden. Dêrom stean ik stil by Kneppelfreed.

Tijdens mijn studie woonde ik op kamers in Arnhem. Ik was daar niet zo gelukkig. In de weekeinden ging ik dan ook graag weer terug naar Heerenveen. Naar heit en mem. Maar vooral ook naar het Friese landschap.
Mijn huisgenoot in Arnhem kwam uit Hilversum. Hij gaf me steevast een tik op de vingers wanneer ik weer eens een zin verkeerd opbouwde, een friesisme erin gooide . Of gewoon, nietsvermoedend, een voor hem vreemd woord gebruikte. Zoals “zit je noflik”.
Ik heb er toen geen erg in gehad hoe belangrijk de taal voor me was en nog altijd is. Toen ik klaar was met mijn studie Tuin- en landschapsarchitectuur wilde ik graag weer naar Fryslân. Vooral vanwege het landschap, de weilanden, het uitzicht, de slootjes en de koeien. Maar ook vanwege de taal. Mijn memmetaal. Waarin ik me zo gemakkelijk kan uitdrukken. Waarin ik niet op zoek hoef naar woorden. Waarin ik mijn gevoelens kwijt kan.
Hoe moet dat 70 jaar geleden voor Fedde Schurer en de zijnen zijn geweest. Hoe is het zo mis kunnen gaan? Dat er een groep demonstranten voor nodig was voor het toestaan van onze eigen taal in de rechtbank. Ik weet wel dat wanneer we die strijd voor het Fries niet hadden gehad het nu waarschijnlijk nog slechter gesteld zou zijn met het Fries dan nu het geval is.
En dat allemaal vanuit Heerenveen. Want hier zat de redactie van de Heerenveense Koerier van Fedde Schurer. Nou zijn we hier in Heerenveen niet zo heel erg Fries, heb ik altijd van mensen om mij heen begrepen. Heerenveen, het Friese Haagje. Liever in het Hollands dan in het Fries. Liever schoenen aan dan klompen. De boord stijf gestreken. De pink omhoog bij het theedrinken. Ging het daarom misschien mis toen de gemeente een andere plek voor het beeld van Fedde Schurer van Guus Hellegers zocht?
Geen greintje respect voor wat Schurer had gedaan. De reacties waren fel en krachtig. En terecht natuurlijk. En ik wil liever geen zout in de wonden strooien. Bovendien ik zat zelf in het college dat bij de verplaatsing betrokken was. Ik denk dat niet het gevoel van disrespect voor Fedde de oorzaak was. Maar, en daar is de cirkel van dit verhaal weer rond, ik denk dat het verplaatsen van het beeld een exponent is van het gebrek aan visie op Tuin- en landschapsarchitectuur in onze gemeente. En de rol van kunst in de openbare ruimte daarbij.
Niet zelden is de inrichting van het gemeentelijk openbaar gebied sober en doelmatig. En komen er al een keer beelden, zoals de borstbeelden van bekende topsporters, dan worden ze bij herhaling slachtoffer van vandalisme.
Ik hoop dat ik het nog mee mag maken dat we in Heerenveen een keer echt mooie beelden op een karakteristieke plek plaatsen. Dat we dat kunnen doen zonder demonstraties, protesten of kneppelfreed. Maar als het al moet dan hoop ik dat er strijders zijn die er samen met mij voor willen gaan al was het maar om het signaal eens af te geven.

Het herdenken van Kneppelfreed, het koesteren van de Friese taal en Friese tradities is voor ons allemaal Friezen en niet-Friezen van belang om onze cultuur te waarderen, door te ontwikkelen en te behouden. Laten we met die gedachte in ons achterhoofd een sterk gebaar maken en stilstaan bij Fedde Schurer en 70 jaar Kneppelfreed.